Jura Krakowsko-Częstochowska
Płaskowzgórze Częstochowskie jest najbardziej reprezentatywną częścią Jury Krakowskiej, której południową granicę stanowi Brama Wolbromska. Główną cechę krajobrazu stanowią zalesione, zazwyczaj grupujące się w pasma wzgórza (Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie, Pasmo Zborowsko-Ogrodzienieckie, Pasmo Olsztyńsko-Mirowskie) z licznymi na ich szczytach i zboczach ostańcami tworzącymi często najrozmaitsze formy i kształty. Inną cechą tutejszego obszaru jest występowanie bezwodnych dolinek, wśród których najpiękniejszą jest bez wątpienia Dolina Wiercicy ze źródłami Zygmunta i Elżbiety (na jej terenie wraz z Sokolimi Górami projektowane jest utworzenie Jurajskiego Parku Narodowego) oraz półsuchych kotlinek wypełnionych piaskami fluwioglacjalnymi (nagromadzonymi przez odpływające wody lodowcowe), tworzącymi czasami dość znacznych rozmiarów "pustynie" (Pustynia Błędowska, Pustynia Starczynowska).
Jaskinie - jest ich tu ok. 900, a więc ponad połowa znanych w Polsce. Największe ich zgrupowania znajdują się w okolicy Ojcowa, Strzegowej, Trzebniowa, w Dolinie Wiercicy, Sokolich Górach oraz okolicach Działoszyna. Najgłębszymi jaskiniami Wyżyny są: Studnisko w Sokolich Górach (75,5 m), Januszkowa Szczelina koło Rabsztyna (57 m), Szczelina Piętrowa koło Niegowej (45 m) i Wiercica koło Potoku Złotego (37 m), zaś najdłuższymi: system jaskiniowy Szachownica (około 1000 m), Jaskinia Wierzchowska Górna koło Ojcowa (około 700 m) i Nietoperzowa w Łazach (376 m).
Rezerwat Szachownica chroni liczną kolonię zimujących tutaj nietoperzy. Najlepiej chodzić cichutko i na paluszkach ,aby żadnego zwisaczka nie obudzić z hibernacji. Takie wielokrotne wybudzanie zabiera mu tyle energii, ze może już wiosny nie doczekać.
Rezerwat Sokole Góry
Jeden z największych i zarazem najciekawszych rezerwatów przyrody na Jurze. Oprócz walorów przyrodniczych, chroni także wiele jaskiń - głownie pionowych - obejmując ich największe skupisko w części północnej Wyżyny.
Bezsprzecznie jest to jeden z piękniejszych rezerwatów na obszarze Polski. Położony na wysokości około 400 m npm., wkomponowany w lasy i malownicze grupy skalne, posiadający ciekawe jaskinie, doczekał się naukowego przebadania i usankcjonowania prawem ochronnym. Projekt utworzenia rezerwatu przyrody na tym miejscu powstał w roku 1936. Miała to być wówczas tzw. "Knieja Olsztyńska". Ale dopiero w roku 1953 powstał rezerwat leśny SOKOLE GÓRY na obszarze o powierzchni 215 hektarów. Kilka kopulastych wzniesień pokrytych jest lasem bukowym z domieszką jodły, grabu, dębu, lipy i sosny. Spotkać tutaj można buczynę karpacką, pokrywającą zbocza niewielkich wzniesień, jak również pojedyncze okazy modrzewia polskiego w wieku około 150 lat. Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez sarny, dziki, lisy. Można spotkać także kunę leśną, wiewiórkę i osiem gatunków nietoperzy.
Nazwa Sokole Góry wywodzi się z określeń miejscowej ludności. Na wzgórzach okolicy miały być kiedyś liczne gniazda sokołów i puchaczy. Osobliwością rezerwatu jest kilkanaście jaskiń i dużych schronisk skalnych. Występują w nich nietoperze, pajęczaki i chrząszcze nie spotykane w innych rejonach kraju. W pobliżu szczytu Sokolej znajduje się jaskinia pod "Sokolą Górą" zwana także "Zimną" lub "Pochyłą" o długości 70 metrów. Spotkać tam można unikalny w polskiej faunie gatunek chrząszcza, który wg opinii naukowców, przetrwał do naszych czasów z epoki lodowcowej. Najgłębsza w Sokolich Górach jest jaskinia "Studnisko" (78 m). Dwie z jaskiń rezerwatu Sokole Góry dzięki swym unikalnym walorom poznawczym zyskały szeroki rozgłos. Są to: "Jaskinia Koralowa" i "Jaskinia Olsztyńska". W Sokolich Górach można napotkać dziewicze formy przyrody, bez ingerencji człowieka.